Co to jest zespół wypalenia zawodowego? Czy można zapobiegać wypaleniu zawodowemu? W jaki sposób?

Jedną ze współczesnych definicji wypalenia zawodowego przedstawia Christina Maslach, autorka wielowymiarowego podejścia do zagadnienia jak również współautorka utworzonego na tej podstawie najpopularniejszego kwestionariusza do jego badania (Maslach Burnout Inventory – MBI). Wypalenie zawodowe jest określane jako „psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób”

Definicja ta sugeruje, że do opisu zjawiska niezbędne jest scharakteryzowanie trzech elementów składowych wypalenia zawodowego.

  1. Wyczerpanie emocjonalne - Zaburzenia psychosomatyczne, takie jak: bóle głowy, bezsenność, drażliwość, poczucie ciągłego zmęczenia; skargi hipochondryczne.
  2. Depersonalizacja - obojętny, bezduszny, odhumanizowany stosunek do klienta/petenta/pacjenta. Skróceniu ulega czas kontaktu z poszczególnymi ludźmi, osoba wypalona unika kontaktu wzrokowego, zachowuje duży dystans.
  3. Obniżona ocena własnych możliwości zwana też „fazą terminalną”. Pracownik wypada ze swojej roli, praca jest źródłem udręki i cierpienia. Pracownik własnych możliwości bądź rezygnuje z pracy, bądź stara się „łagodzić” nieprzyjemne objawy, na przykład alkoholem lub innymi używkami.

Stworzony przez Ch. Maslach i M. P. Leiter model wypalenia zawodowego uwzględnia stopień dopasowania między pracownikiem i kluczowymi cechami jego środowiska pracy. Im większe rozbieżności pomiędzy naturą pracy a naturą pracownika, tym większe prawdopodobieństwo wypalenia zawodowego. Autorzy wyodrębnili sześć obszarów organizacyjnych czynników ryzyka: obciążenie pracą, kontrola, nagrody, wsparcie społeczne, sprawiedliwość i wartości. Przeciążenie pracą wcześniej czy później prowadzi do wyczerpania. Nadmiarem obowiązków może pracownika obarczać pracodawca. Nieumiejętne planowanie to również przyczyna przeciążenia. Ale najczęstszym powodem przemęczenia obowiązkami jest ignorowanie zmęczenia, nieumiejętność wsłuchiwania się w sygnały informujące o konieczności przerwania aktywności, lekceważenie tych sygnałów. Kolejnym składnikiem modelu wypalenia jest nierespektowanie fundamentalnych potrzeb człowieka, w zakres których wchodzą potrzeby proceduralne, rzeczowe i psychologiczne. Nie wystarczy zatem Wynagrodzenie finansowe może być niewystarczające. Bardziej istotne jest niejednokrotnie docenienie pochwałą, dostrzeżenie efektów jego wysiłków, także możliwość ich zaobserwowania przez samego pracownika. Nie należą, niestety, do rzadkości sytuacje, w których sukces oddala się od pracownika – autora sukcesu. Katalizatorem syndromu wypalenia jest poczucie niesprawiedliwości, zachwianie równości w traktowaniu. Reakcją jest złość, wrogość, nasilające się skargi, zażalenia, także przemoc.

Uważam, że przede wszystkim nie powinniśmy zachowywać biernej postawy wobec przeżyć tego rodzaju. Można je w miarę możliwości kontrolować, co nie oznacza pełnej władzy nad doświadczanym stresem, czy emocjami. Należy tak organizować obowiązki, by przeciwdziałać wykonywaniu kilku zadań w tym samym czasie. Duże znaczenie w przeciwdziałaniu procesowi wypalenia ma również odrywanie się całkowite od spraw zawodowych. Przerwy w pracy, odpoczynek, to czas, w którym nasze zaangażowanie winno się koncentrować na aktywności niezwiązanej z pracą zawodową, a która pozwoli wytworzyć zdrową równowagę oraz skutecznie uniknąć przeciążeniu obowiązkami i odpowiedzialnością.

Kolejnym aspektem skutecznej reorganizacji patologicznych schematów funkcjonowania jest zmiana komunikacji. Duża rolę odgrywać może tu asertywna postawa w relacji ze współpracownikami jak też przełożonymi. Komunikatywne wyrażanie siebie, określanie swoich granic, przekonań, potrzeb, zdolność do odmowy lub obrony swego stanowiska. Zdrowa komunikacja w miejscu pracy, to również zdolność do delegowania odpowiedzialności. Dysponując pełniejszą i bardziej adekwatną wiedzą na temat stresu i emocji, można je lepiej zrozumieć – czym są i jaką pełnią funkcję, kiedy ich doświadczamy. Dzięki temu będziemy w stanie je kontrolować.