Nie od dziś wiadomo, że uzależnić można się od wszystkiego, co jest w stanie „zagłuszyć” stan umysłu. Człowiek może uzależnić się zarówno od środków chemicznych, jak i od różnych czynności.
W obszarze uzależnień wymienia się także uzależnienia od człowieka (kulty).
Lista substancji uzależniających jest długa. Podstawowe środki mające takie właściwości to: opioidy (opiaty) – takie jak heroina , morfina, różne przetwory z maku lekarskiego, amfetamina, dopalacze, sterydy, kokaina, przetwory konopii indyjskich  (marihuana, haszysz i in.), nikotyna, leki nasenne, leki uspokajające i przeciwlękowe, środki halucynogenne, wziewne rozpuszczalniki (aceton, toluen, 4-chlorek węgla).
Ponadto źródłem uzależnień mogą być jednak nie tylko substancje o działaniu psychotropowym lecz także wszelkie inne nałogowe zachowania człowieka, wśród których najczęściej wymieniane są m.in.: hazard, uzależnienie od jedzenia, uzależnienie od pracy, komputera i gier komputerowych, od Internetu, telefonu komórkowego, od zakupów, uzależnienia od człowieka, tanoreksję czy uzależnienie od seksu.
Ten typ uzależnień (zwany „uzależnieniami behawioralnymi” )ma wiele cech wspólnych  z uzależnieniami lekowymi (tolerancja, objawy zespołu abstynencyjnego), wykazano także, że w dużym stopniu angażuje te same sieci neuronalne w mózgu.[1]
Od ponad 100 lat trwają naukowe próby wytłumaczenia dlaczego ludzie uzależniają się od substancji (i nie tylko substancji). Pytań jakie w tym obszarze się pojawia jest wiele:
– dlaczego niektórzy ludzie uzależniają się szybciej a inni wolniej;
– dlaczego spośród ludzi spożywających te same substancje niektórzy się nie uzależniają;
– dlaczego ludzie zażywający tą samą substancję mogą się zachowywać zupełnie inaczej.

Badania wykazały, że substancja o największej sile uzależniającej to heroina. W dalszej kolejności plasują się – alkohol, kokaina, amfetamina, nikotyna, kofeina  i marihuana.
         Obowiązująca obecnie i powszechnie akceptowana koncepcja uzależnienia mówi, że uzależnienie jest to stan (psychiczny i fizyczny) przewlekłej choroby, wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją chemiczną, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami. Charakteryzujący się okresowymi stanami abstynencji i nawrotów. Jest to stan, w którym stajemy się niewolnikiem substancji psychoaktywnej, a nasz organizm, w pierwszej kolejności, dąży do zaspokojenia „głodu” na nią.[2]
Z terminem uzależnienie związane są dwa inne pojęcia: nawyk i nałóg. W trafny sposób opisuje je Dorota Pstrąg: nawyk, w odróżnieniu od nałogu, występuje wtedy, gdy człowiek czuje wprawdzie nieprzepartą chęć, silne pragnienie, lecz jeszcze nie przymus odurzania się, a przy tym dawki zażywanych środków nie wymagają zwiększenia, człowiek nie jest od nich uzależniony fizycznie, tzn. że pozbawienie go specyfików nie wywołuje objawów głodu narkotycznego, a przyjmowanie środków, choć szkodliwie wpływa na psychikę, nie powoduje jeszcze poważniejszych skutków w jego życiu społecznym.[3]

Najważniejsze cechy stanu uzależnienia:
- silna potrzeba, a nierzadko przymus używania substancji psychoaktywnej, silniejszy od wszelkich innych potrzeb
- brak samokontroli zażywania danej substancji oraz kompulsywność w poszukiwaniu kolejnej dawki
- przyjmowanie substancji psychoaktywnej w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych
- występowanie zjawiska abstynencji po przerwaniu przyjmowania substancji psychoaktywnej
- narastanie zjawiska tolerancji na przyjmowaną substancję
- indywidualny charakter (cykl, sposób) przyjmowania substancji psychoaktywnej
- zanik relacji społecznych oraz potrzeby wykonywania naturalnych czynności zawodowych i osobistych, charakterystycznych dla stylu życia przed wystąpieniem uzależnienia
- kontynuowanie zażywania pomimo występowania szkód zdrowotnych, osobistych i społecznych

Zespół uzależnienia ma miejsce, jeśli w ciągu roku stwierdzimy równoległe występowanie co najmniej trzech z wymienionych cech[4].
Wyjaśnienie przyczyn uzależnienia jest niezwykle skomplikowane. W teoriach psychologicznych wskazuje się, że podatność na substancje psychoaktywne mogą powodować cechy intrapsychiczne człowieka. Zalicza się do nich: niską samoocenę, małą odporność na stres, nieśmiałość, chroniczny niepokój, buntowniczość oraz ekstra- i introwersję. Wskazuje się także na wpływ cech neurotycznych. Tak uważa m.in. J. Rogala-Obłękowska, D. Laretti. Inni autorzy wskazują na zaburzenia wczesnego okresu rozwoju, zwłaszcza wywieranie silnego wpływu na dziecko, powodującego problemy z samodzielnym podejmowaniem decyzji i oceną sytuacji. Zażycie narkotyku jest wówczas próbą odreagowania i „usamodzielnienia się”.

Opracowała dla portalu społecznościowego Fakty.nl
Magdalena Gruszka.
pedagog, psychoterapeuta, coach.